W 2017 obchodziliśmy 200 rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki. Z tej okazji Muzeum Historyczne zorganizowało wykłady dla seniorów oraz wystawę, poświęconą temu wybitnemu Polakowi. Historyk, Jan Maciejewski  przedstawił wiele ciekawych faktów z jego  życia.

Tadeusz Kościuszko dzięki wsparciu rodziny Czartoryskich ukończył Szkołę Rycerską założoną przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, w stopniu kapitana. Studiował tam historię, filozofię, języki: łacinę, francuski i niemiecki ,prawo, ekonomię, geometrię, miernictwo, uczył się fechtunku, jazdy konnej, a także muzyki i tańca. W 1769 jako stypendysta królewski, wyjechał do Paryża, gdzie studiował w Akademii Malarstwa i Rzeźby. Jako wolny słuchacz uczęszczał też na wykłady znanych architektów i inżynierów, twórców wielu ciekawych linii obronnych i fortec.

Powrócił do kraju, trzy lata po pierwszym rozbiorze Polski. Zamieszkał w Sosnowicy, w majątku hrabiego Józefa Sosnowskiego, którego córce Ludwice udzielał lekcji. Młodzi zakochali się w sobie, ale jej ojciec stanowczo sprzeciwił się temu związkowi z powodu niskiego statusu społecznego i majątkowego, pretendenta do ręki ich córki. Oboje zdecydowali się na ucieczkę. Planowali potajemny ślub, jednak fiasko tych planów przesądziło o wyjeździe Kościuszki z kraju. Ponownie znalazł się w Paryżu. Tam dowiedział się o konflikcie zbrojnym w Ameryce, pomiędzy Królestwem Wielkiej Brytanii, a jego koloniami, które walczyły o swoją wolność i niepodległość. Ponieważ Francja wspierała sukcesy Amerykanów, dlatego Kościuszko postanowił zasilić szeregi armii amerykańskiej.

Statek, którym płynął wraz z innymi ochotnikami do Ameryki, rozbił się u wybrzeży Martyniki. Cudem, udało mu się, z pięcioma innymi żołnierzami, dopłynąć na resztkach masztu do wyspy. Dopiero stamtąd popłynął do Ameryki.

Pierwszą pracą Kościuszki za oceanem było stanowisko inżyniera w Komitecie Bezpieczeństwa Pensylwanii, którym kierował Benjamin Franklin. Poznał również Thomasa Jeffersona, u którego zabiegał o stworzenie w USA szkoły wojskowej. Rozgłos przyniosła mu praca nad fortyfikacją, która przyczyniła się do zwycięskiej bitwy pod Saratogą.

Był również twórcą fortyfikacji West Point. Zapewniała ona  kontrolę nad rzeką Hudson i Nowym Jorkiem, ważnym punktem strategicznym. Na West Point znajduje się do dziś słynna szkoła wojskowa i pomnik polskiego bohatera.

W uznaniu zasług decyzją Kongresu przyznano mu tytuł generała brygady oraz około 250 ha ziemi i duże wynagrodzenie pieniężne, które w części  przeznaczył na  wykupienie niewolników, którzy tam pracowali i ich kształcenie. Drugą część sumy 17 000 dolarów zapisał Thomasowi Jeffersonowi (przyszłemu prezydentowi)na wyzwolenie jego niewolników. Ten jednak propozycję odrzucił, uważając ją za zbyt postępową.

Jeszcze większym wyróżnieniem było przyjęcie Kościuszki, jako jednego z trzech cudzoziemców, do Towarzystwa Cyncynatów, założonego przez najbardziej zasłużonych oficerów.

Tadeusz Kościuszko  przywiązywał wielkie znaczenie do ideałów wolności i tolerancji . Uważał, że każdy jest równy, mimo różnic spowodowanych zasobnością majątku czy dostępnością do edukacji. Zabiegał o wolność i równość dla wszystkich.

Był także przeciwny zabijaniu Indian, rdzennych mieszkańców Ameryki. Spotkał się nawet z wodzem indiańskim Małym Żółwiem, który podarował mu na znak przyjaźni tomahawk-fajkę pokoju, a Kościuszko odwdzięczył mu się parą pistoletów, wraz z instrukcją ich użycia „przeciw każdemu, kto będzie chciał ciebie (twój lud) podbić”.

W 1784 powrócił do Polski i rodzinnego majątku w Siechnowiczach, który przed ponad  270 laty nadał na własność jego przodkom, król Zygmunt I Stary. Brał czynny udział w życiu politycznym kraju, widząc potrzebę przeprowadzenia gruntownych reform. W okresie obrad Sejmu Czteroletniego , król nominował go na generała majora wojsk koronnych.

Po podpisaniu i ogłoszeniu Aktu Konfederacji w Targowicy i wkroczeniu wojsk rosyjskich rozpoczęła się w maju 1792 wojna polsko-rosyjska. Doszło do pierwszej zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami, która pokazała możliwość skutecznej walki ze 100 tysięczną armią rosyjską. Wtedy też król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Wojenny Virtuti Militari, najwyższe polskie odznaczenie wojskowe, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Pierwszym odznaczonym był Tadeusz Kościuszko.

Po informacji o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i poleceniu wstrzymania dalszych działań wojskowych, Kościuszko wraz z innymi działaczami wyjechał do Saksonii, a potem do Paryża, gdzie Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze rewolucyjnej Francji przyznało mu tytuł Zaszczytnego Obywatela Francji, w uznaniu za jego dotychczasową działalność i walkę o ideały wolności. Zabiegał również o pomoc Francji w planowanym powstaniu narodowym, po drugim rozbiorze Polski. W marcu 1794 Kościuszko wrócił do kraju i na rynku w Krakowie złożył uroczystą przysięgę i objął przywództwo insurekcji, jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Zreformował zredukowane wojsko polskie, tworząc ruchomą jednostkę  chłopską – kosynierów, a także oddziały strzelców celnych (prekursorów snajperów). Rekrutował ich z myśliwych, leśniczych , a szczególnie Kurpiów, słynących z umiejętności strzelniczych. Kościuszko wykorzystał swoje doświadczenia z amerykańskimi Rangersami. Wydał również Traktat Połaniecki, przyznający wolność osobistą chłopom pańszczyźnianym.

Kościuszko był także rzecznikiem praw Żydów. W czasie insurekcji 1794 r. stworzył pułk kawalerii, którym dowodził Berek Joselewicz (późniejszy pułkownik), oficer Legionów Jana Henryka Dąbrowskiego we Włoszech. W niektórych oddziałach armii powstańczej Żydzi stanowili około 20 proc. stanu osobowego.

Pierwsza zwycięska bitwa pod Racławicami, spowodowała rozszerzenie się powstania na inne regiony kraju oraz nabrania przez Polaków wiary, że powstanie może się powieść. Niektóry biografowie nazywają Kościuszkę „Księciem chłopów”, ponieważ po bitwie pod Racławicami przywdział sukmanę chłopską. Uczynił to zgodnie ze zwyczajem panującym w wojsku, według którego po zwycięskich bitwach oficerowie nosili mundury oddziałów, które okazały się najskuteczniejsze w walce z wrogiem. W tym przypadku chłopów, kosynierów, którzy pokonali Rosjan.

W bitwie pod Maciejowicami ranny Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli i został osadzony w twierdzy Petropawłowskiej w Petersburgu. Po śmierci carycy Katarzyny II został uwolniony przez jej syna cara Pawła I Romanow, w zamian za złożoną przysięgę wiernopoddańczą, co było ceną za uwolnienie z rosyjskich więzień i łagrów 20.000, żołnierzy. Kościuszko nie uzyskał jednak zgody na powrót do Polski, dlatego postanowił znowu wyjechać do Ameryki, aby odzyskać zaległy żołd i posiadłość ziemską. W drodze zatrzymał się w Londynie, gdzie oddał do druku dwa polonezy i walca, które najprawdopodobniej skomponował w więzieniu w Petersburgu. Zadedykował je „Patriotycznej Armii Polskiej”, tj. powstającym we Włoszech Legionom Polskim Jana Henryka Dąbrowskiego. Na polskim egzemplarzu znajduje się dopisek-dedykacja Kościuszki :” Dla Pani A. Thomas z Saint Pierre na Martynice”. Kim była ta jamnicza pani z Martyniki – nie wiadomo. Druki te znajdują się w British Museum Library oraz w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Po powrocie do Europy Tadeusz Kościuszko zamieszkał w  Solurze w Szwajcarii. Otrzymane propozycje współpracy od Napoleona i cara Aleksandra I Romanow odrzucił, gdyż obu im nie ufał.

Posiadał liczne pasje. Grał na klawesynie, malował, dziergał makatki, szydełkował, planował ogrody i zwiedzał okoliczne wąwozy. Toczył różne puzderka, lichtarze i cukierniczki, którymi obdarowywał znajomych.  Uczył też dzieci właściciela mieszkania, które wynajął w Szwajcarii. Był prawdziwym człowiekiem renesansu.

Zmarł w Solurze, w domu w którym  obecnie jest muzeum. Urna z sercem Tadeusza Kościuszki znajduje się na Zamku Królewskim w Warszawie. Ciało spoczywa w krypcie św. Leonarda na Wawelu.

Tadeusz Kościuszko jest  najbardziej znanym na świecie Polakiem. Jego imieniem nazwano: miasta, ulice, place, mosty, wyspę na Alasce i górę w Australii, odkrytą planetoidę i hrabstwo w stanie Indiana. Juliusz Verne uhonorował Tadeusza Kościuszkę umieszczając jego portret w kabinie Kapitana Nemo w książce „20 000 mil podmorskiej żeglugi”. Postawiono wiele pomników Kościuszki na całym świecie, upamiętniając jego bohaterskie czyny.

W 20-leciu międzywojennym, w dawnym dworku Kościuszków w Mereczowszczyźnie na Polesiu działało muzeum Kościuszki, które w czasie II wojny światowej uległo zniszczeniu. W 2004 staraniem władz Białoruskich i przy wsparciu Stanów Zjednoczonych odtworzono na podstawie rycin i fotografii dworek, w którym ponownie uruchomiono muzeum poświęcone Kościuszce. Zawiera ekspozycję archiwalnych zdjęć oraz umeblowanie z epoki, odtwarzające prawdopodobny wygląd wnętrz z czasów, gdy przyszedł tu na świat Kościuszko.

W ubiegłym roku podróżując po Białorusi zwiedziłam to muzeum i miałam możliwość obejrzenia z bliska wszystkich pamiątek tam zgromadzonych. Przed dworkiem  znajduje się duży głaz na którym umieszczono  brązową tablicę z płaskorzeźbą.

Zachęcam do odwiedzenia rodzinnych stron naszego bohatera narodowego Tadeusza Kościuszki.

 

 Maria Beręsewicz
Podlaska Redakcja Seniora Białystok