Na Podlasiu i w Białostockim Towarzystwie Esperantystów drugą religią chrześcijańską co do ilości wyznawców jest prawosławie. Realizując program Kongresu zorganizowano wycieczkę do Supraśla, oddalonego o kilkanaście kilometrów od Białegostoku.
Uczestnicy Kongresu zapoznali się z historią powstania miasteczka, która wiąże się z wybudowaniem w XVI w. na tym terenie prawosławnego klasztoru. Mieszkańcy ówczesnej osady podejmowali prace, wynikające z codziennych potrzeb zakonników, tj. aprowizacji czy obsługi sakramentalnej. Pracowali w przyklasztornym folwarku, w drukarni, papierni i innych zakładach.
Rozwój przemysłowy i kulturalny oraz uzyskanie praw miejskich Supraśl zawdzięcza Zachertom. Rodzina ta w XVI w. przybyła z Anglii do Polski. W Zgierzu zasłynęli z wytwarzania i handlu suknem. Wobec wysokich ceł nałożonych przez carat i nieopłacalności handlu z Rosją Wilhelm Fryderyk Zachert przeniósł swoje fabryki włókiennicze do Supraśla, będącego pod zaborem carskiej Rosji. Wykupił od władz rosyjskich ponad 200 budynków klasztornych i Pałac Opatów. W nich zainstalował swoją manufakturę.
Obecnie prawie pięciotysięczne miasteczko, położone w środku Puszczy Knyszyńskiej, z przyklasztornej osady z przełomu XVI i XVII wieku, stało się uzdrowiskiem. Symbolem Supraśla była i jest gotycka cerkiew p. w. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Oryginalna budowla z początku XVI w., wysadzona w powietrze w 1944 r. w trakcie II wojny światowej, została zrekonstruowana. Wieże świątyni górują nad miastem.
Odnowiono okalające cerkiew zabudowanie klasztorne i dawny Pałac Archimandrytów*, znajdujący się na terenie monasteru.** Na przestrzeni wieków obiekty przechodziły z rąk do rąk, pełniąc różne role. W latach dziewięćdziesiątych XX w. wróciły do prawosławia.
Wycieczkę edukacyjną po obiektach supraskiego prawosławnego klasztoru poprowadził mnich Pantalejmon. Wnętrze podniesionej z gruzów, okazałej, górującej nad miastem cerkwi, zapiera dech. Czaruje. Zachwyca. Zewnętrzny, wschodni kształt budowli, gotycka architektura okien i sklepień oraz późniejsze barokowe uzupełnienia tworzą harmonijne powiązanie stylów. Grecki obrządek z łacińską kulturą służą czczeniu jednego Boga.
Zachwyt uczestników Kongresu wzbudziło Muzeum Ikon -„Ikona. Obraz i słowo – między tym, co ulotne a wieczne”. Jest to jeden z oddziałów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, w którym prezentowanych jest ponad tysiąc ikon umieszczonych w grotach. Treścią nawiązują one do Chrystusa, Matki Boskiej, postaci świętych oraz świąt i wydarzeń biblijnych. Odpowiednie oświetlenie i muzyka cerkiewna w tle podkreślają wrażenie wyjątkowości. Oddzielnie prezentowane są unikatowe XVI-wieczne supraskie freski, dzięki którym zwiedzający zapoznają się z historią klasztoru w Supraślu. Dodam, że autorem koncepcji artystycznej był ówczesny dyrektor Muzeum Podlaskiego w Białymstoku Andrzej Lechowski.***
W murach klasztoru zaprezentowano multimedialną projekcję pobliskich katakumb, w których składani byli zmarli dostojnicy cerkwi, mnisi. Niszczejące obiekty zostały zabezpieczone, teren ogrodzono. Czynione są starania o nakłady na renowację.
Prawosławni, to także staroobrzędowcy, którzy zamieszkują głównie na Podlasiu w okolicach Sejn, Augustowa, Suwałk i na Mazurach. O ich historii opowiedziała esperantystka Nina Pietuchowska.
W XVI w. w Rosji patriarcha Nikon i car Aleksy Romanow uznali, że w ówczesnym prawosławiu jest wiele obcych, zachodnich wpływów. Księgi liturgiczne różnią się od oryginałów z Konstantynopola. W ikonach znajdują się elementy baroku. Synod zaakceptował zmiany. Część wiernych oraz część niższego duchowieństwa sprzeciwiło się zmianom, niszczeniu ksiąg i wcześniej powstałych ikon. Obstających przy dawnych regułach staroobrzędowców prześladowano i mordowano. Stąd emigracje i przemieszczanie się do odległych, trudno dostępnych i słabo zaludnionych miejsc, by osiedlić się i spokojnie kultywować wiarę.
W supraskiej bibliotece uczestnicy Kongresu obejrzeli multimedialny przekaz o walorach przyrodniczych i prozdrowotnych miasta. Zwiedzili muzeum z przedmiotami codziennego użytku, fotografiami i dokumentami dawnych mieszkańców. W ogródku przy bibliotece, burmistrz Supraśla, Radosław Dobrowolski, poczęstował obiadem.
Supraśl zachwyca. Wnętrze cerkwi urzeka. Uduchawia. Jak powiedział jeden z uczestników Kongresu, który po kilku latach ponownie odwiedził Supraśl, że miasteczko go uwiodło. Widać troskę o piękno i rozwój tego miejsca.
* Archimandryta – przełożony klasztoru w Kościołach obrządku wschodniego
** Monastyr/monaster – klasztor w obrządku wschodnim
*** Andrzej Lechowski – białostoczanin, historyk, ponad 30 lat dyrektor Muzeum Podlaskiego, autor wielu książek o dawnym Białymstoku, gawędziarz
zdjęcia: Stenia Romanowicz i Nina Pietuchowska
Stenia Romanowicz
Podlaska redakcja Seniora Białystok
