Powstanie w białostockim getcie, utworzonym w lipcu 1941 roku, było drugim pod względem wielkości – po powstaniu w getcie warszawskim – ważnym zrywem społeczności żydowskiej, która przed wojną stanowiła prawie połowę mieszkańców naszego miasta. Wybuchło 16 sierpnia 1943 roku, walki trwały kilka dni
Miasto Białystok przygotowało bogaty program wydarzeń kulturalnych i historycznych. Jedne już się odbyły, inne jeszcze przed nami. Oficjalne uroczystości zaplanowano na 16 sierpnia.
Na początek polecam obejrzenie plenerowej wystawy fotograficznej „Getto białostockie 1941 – 1943” na skwerze św. Konstantyna Wielkiego, cesarza (obok cerkwi przy ul. Lipowej). Znajdziemy tam mapę białostockiego getta. Obejmowało obszar od obecnej ul. Lipowej, po ul. Poleską i od ul. Sienkiewicza po ul. Czystą.
26 lipca odsłonięto tablice wmurowane w chodniki w miejscach głównych bram getta, w jego pierwotnych granicach z 26 lipca 1941 r.
Są również zdjęcia ukazujące życie codzienne w getcie.
Zachęcam także do obejrzenia dwóch otwartych wystaw w Galerii im. Sleńdzińskich:
- „Kopiści białostockiego getta”, w budynku Galerii Kultury Żydowskiej (dawnej bożnicy Cytronów), przy ul. Waryńskiego 24a.
Poświęcona jest historii dwudziestu malarzy ze środowiska białostockiego, warszawskiego i łódzkiego, którzy znaleźli się w białostockim getcie. Niemiecki przedsiębiorca Oskar Steffen stworzył w nim pracownię malarską, w której artyści przymusowo kopiowali arcydzieła światowego malarstwa, sprzedawane później na terenie Trzeciej Rzeszy. Tu też zginęli, gdyż taki był docelowy plan niemieckich władz.
Na ekspozycji zobaczymy przedwojenne prace Abrahama Behrmanna, Stanisławy Centnerszwerowej, Tobiasza Habera, Natalii Landau, Bernarda Rolnickiego, Oskara Rozanieckiego oraz Efraima i Menasze Seidenbeutlów.
Na wernisażu zostało zaprezentowane obszerne opracowanie poświęcone tematowi kopistów oraz przedwojennym losom żydowskich środowisk artystycznych. Autorką książki jest Elena Makarova – izraelska literatka i badaczka sztuki żydowskiej.
Na piętrze jest też prezentowana wystawa towarzysząca „Relikwie” – pokaz najcenniejszych obiektów odkrytych w październiku 2022 r. na strychu bożnicy Cytronów.
- „Tylko to, co widziałem… Celnikier o Zagładzie”, w galerii przy ul. Legionowej 2.
Ocalony z Holokaustu, urodzony w Warszawie malarz był świadkiem zagłady Żydów białostockich nie tylko w samym getcie, ale także na kolejnych etapach ich gehenny – w obozach koncentracyjnych i obozach zagłady oraz marszach śmierci. Artystyczną wartość jego spuścizny potwierdzały, przez lata kolejne wystawy w Polsce i poza jej granicami, w tym także w Izraelu, gdzie znajduje się kilka dzieł kluczowych dla całej twórczości malarza. Na przestrzeni kilku dekad artysta spisywał swoje wspomnienia. Obie narracje – artystyczna i tekstowo-dokumentalna – zazębiają się i dopełniają.
Oficjalne uroczystości z okazji 80. rocznicy powstania w getcie białostockim rozpoczną się 16 sierpnia, o godz. 12:00, przy pomniku, na Placu Mordechaja Tenenbauma.
W tę rocznicę Białystok odwiedzą także zagraniczni goście – m.in. rodzina Samuela Pisara, Benjamin Midler – ocalały z białostockiego getta z córką Ellen Winter, przedstawiciele Miasta Yehud-Monosson oraz Kiriat Białystok, Rebecca Kobrin, Irit Saguy – córka Ewy Kracowskiej, Beata Ruben – córka Felicji Nowak.
Głównym obchodom towarzyszyć też będzie odsłonięcie tzw. kamieni pamięci poświęconych rodzinie Samuela Pisara – ocalałego z zagłady getta i obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Znajdą się one na chodniku obok kamienicy, przy ul. Dąbrowskiego 20, gdzie Pisar się urodził. Wydarzenie odbędzie się o godz. 14.00.
Natomiast wieczorem, o godz. 20:30, na Rynku Kościuszki, odbędzie się plenerowy spektakl „Skrzypek na dachu” Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie. Na to przedstawienie czekam z niecierpliwością. Będzie to „wisienka” na przysłowiowym torcie.
Szczegółowy program wszystkich wydarzeń kulturalnych z okazji 80.rocznicy powstania w getcie białostockim jest na stronie internetowej: Oficjalnego Portalu Miasta, Centrum Zamenhofa oraz w papierowym wydaniu w placówkach kulturalnych miasta. Obchody potrwają do listopada br.
Dużo ciekawych spotkań czeka nas w otwartym w maju br. Muzeum Żydów Białegostoku, mieszczącym się przy ul. Modlińskiej 6. Można je odwiedzać za darmo. Odbywają się tu wykłady, debaty, wystawy. Program na stronie: www.jewishbialystok.pl
11 sierpnia miałam okazję uczestniczyć tam w wieczerzy szabasowej, wykładzie Ewy Wroczyńskiej i poznać zwyczaje szabasowe (zapalanie świec, modlitwa, błogosławieństwo wina, dzielenie się chałką). Bardzo ciekawe i wzruszające wydarzenie. Zaprosili na nią amerykańscy wolontariusze odnawiający nagrobki na cmentarzu Bagnówka, przy ul. Wschodniej.
W osiemdziesiątą rocznicę powstania w getcie chcemy w sposób szczególny oddać hołd żydowskim mieszkańcom Białegostoku. To niezwykle istotne, abyśmy nie zapominali o przeszłości, a jednocześnie czerpali z niej nauki dla przyszłych pokoleń
– powiedział prezydent Miasta Tadeusz Truskolaski, prosząc białostoczan o godne uczczenie ważnej dla miasta rocznicy oraz zapraszając na zaplanowane wydarzenia kulturalne.
Program obchodów ↓
Źródło: Oficjalny Portal Miasta Białystok; Galeria im. Sleńdzińskich, Stowarzyszenie Muzeum Żydów Białegostoku.
Fot. Maria Beręsewicz
Zredagowała: Maria Beręsewicz
Podlaska Redakcja Seniora Białystok
