Czerwiec 1941 roku. Niemcy napadają na Związek Radziecki. Zajmują Białystok i momentalnie zaczynają się represje ludności żydowskiej. Podpalają Wielką Synagogę, w której ginie około tysiąca osób.
W pierwszych dniach lipca Niemcy blokują ulice. Wyganiają z domów ludność pochodzenia żydowskiego. Mężczyzn pakują do ciężarówek i wywożą. „Zwrócimy im wolność, jeśli dostarczycie nam 5 kg złota i 300 kg srebra”. Mieszkańcy zbierają kosztowności. Mężczyźni nigdy nie powrócą. Zostali rozstrzelani 12 lipca w lesie na Pietraszach.
Wśród zamordowanych był Jakub Szapiro (ur. 29 października 1897) dziennikarz, nauczyciel, działacz społeczny, założyciel i pierwszy prezes Towarzystwa Esperantystów im. Zamenhofa w Białymstoku. Od roku 1919 delegat Światowego Związku Esperantystów; organizator w naszym mieście spotkań pokongresowych i innych esperanckich wydarzeń promujących miasto urodzin twórcy esperanta.
Dzięki jego staraniom dawna ulica Zielona została przemianowana na Zamenhofa.
Szapiro był autorem m. in. antywojennej broszury „Wojna światowa i esperanto” (1915), „Gawęd wesołego esperantysty” (1921), jednego z pierwszych – a może pierwszego – przewodnika po Białymstoku (1923) oraz licznych artykułów propagujących Białystok i esperanto w prasie polskiej i międzynarodowej. Jego aktywną działalność zakończyło wkroczenie do Białegostoku wojsk niemieckich.
Na podwórzu, w którym mieszkał, spłonęła gromadzona przez lata literatura i dokumenty dotyczące esperanta.
Wyrazem pamięci, ważnego dla białostoczan, esperantysty Jakuba Szapiro jest coroczne spotkanie białostockich esperantystów w rocznicę jego morderczej śmierci przy budynku – ul. Lipowa 33. Tak było i w tym roku. Tu przy pamiątkowej tablicy były wspomnienia, złożono wieniec od Prezydenta Miasta i kwiaty z Książnicy Podlaskiej i Białostockiego Towarzystwa Esperantystów. Zapalono znicz.
zdjęcia: Stenia Romanowicz i z archiwum Barbary Lipskiej
Stenia Romanowicz
Podlaska Redakcja Seniora Białystok
