Osoby 60+ stanowią ponad 25% mieszkańców Polski. Jest to grupa niezwykle zróżnicowana i rosnąca. Już w 2030 roku będzie liczyła niemal 30% ogółu mieszkańców, a w roku 2050 przekroczy 40% (źródło – Jakość życia osób starszych w Polsce. Analizy statystyczne GUS, Warszawa 2020).

Jak w dobie COVID-19 wygląda sytuacja osób starszych?

Raport dotyczący jakości życia osób starszych w Polsce w pierwszym roku pandemii COVID-19 ukazał się w kwietniu 2021 roku, czyli ponad rok po wykryciu w Polsce pierwszego przypadku koronawirusa oraz wprowadzeniu pierwszego lockdownu. Badanie przeprowadził i opracował raport Senior Hub. Instytut Polityki Senioralnej.

W ramach badania respondenci byli pytani o opinię na temat swojego samopoczucia, kondycji fizycznej i psychicznej, a także oceny polityk publicznych wpływających na życie osób starszych oraz działań instytucji państwa mających na celu przeciwdziałania epidemii COVID-19.

Uzyskane dane dały obraz tego, jak zmieniła się odczuwana jakość życia osób 60, 70 czy 80+ w Polsce przez rok trwania pandemii. Badanie pozwoliło również na sformułowanie kilku podstawowych rekomendacji niezbędnych dla zaprojektowania rozwiązań „przywracających” seniorów do życia społecznego po COVID-19, podnoszących jakość ich życia w różnych wymiarach oraz zabezpieczających tę grupę w sytuacji przyszłych zagrożeń.

 Obniżenie parametrów subiektywnie ocenianej jakości życia, spadek kondycji psychofizycznej, pogłębione osamotnienie to społeczne i indywidualne efekty pandemii widoczne w życiu seniorów, głównie u osób prowadzących jednoosobowe gospodarstwa domowe. Milionom polskich seniorów żyje się w pandemii źle, wsparcie instytucji publicznych jest bardzo słabe. Dodatkowo w samym 2020 r. odnotowano wśród osób 60+ kilkadziesiąt tysięcy „nadmiarowych” śmierci będących efektem niewydolności służby zdrowia obnażonych przez COVID-19. Nasze badanie wskazuje na konieczność zaplanowania nowej krajowej polityki wsparcia osób starszych, których społeczność została zdemolowana przez COVID-19 i złą polityką państwa –mówi Przemysław Wiśniewski, dyrektor Senior Hub. Instytutu Polityki Senioralnej.

 

Wyniki badań przedstawiają się następująco:

  • Ponad połowa badanych (59,5%) deklaruje, że ich kondycja psychiczna jest gorsza niż przed pandemią, rozluźniły się relacje społeczne, wzrósł znacząco poziom realnej, często zupełnej izolacji społecznej.
  • Respondenci 60+ potwierdzają, że ich aktywność fizyczna spadła w trakcie pandemii (62,8%), znacząco pogorszyła się subiektywnie odczuwana kondycja fizyczna, która ma wpływ na oczekiwaną długość życia. Co ważne, wśród siedemdziesięciolatków aktywność fizyczną ograniczyło aż 73,9% ankietowanych.
  • Ponad połowa badanych odczuwa zmęczenie wynikające z obostrzeń związanych z pandemią (53,6%), a prawie połowie ankietowanych brakuje kontaktów z innymi ludźmi (46,0%). Najbardziej odczuwają to osoby w wieku 60 – 69 lat (aż 52%), najmniej grupa osiemdziesięciolatków (34,5%).
  • 34,6% badanych czuje w trakcie pandemii pogłębione rozdrażnienie i niepokój. Jest to zjawisko niepokojące, ponieważ stres jest czynnikiem wyjątkowo negatywnie wpływającym na jakość życia osób starszych oraz zwiększa możliwość wystąpienia niepożądanych efektów zdrowotnych.
  • 40,2% seniorów negatywnie ocenia działania władz w zakresie ochrony swojej grupy. Uważają, że działania państwa niewystarczająco chronią i wspierają seniorów w czasie pandemii. Tyle samo ankietowanych nie potrafi ocenić jakości tych działań, a prawie 20% respondentów ocenia je jako wystarczające.
  • Ponad 60% badanych deklaruje, że trudniej jest im skorzystać z usług leczniczych lub rehabilitacyjnych, a prawie 2/3 ma problem z dostaniem się do lekarza specjalisty lub internisty. Ma to odzwierciedlenie w ostatecznej liczbie zgonów w 2020 roku, która przewyższyła tę z 2019 roku w zależności od danych od 67 do 76 tysięcy (dane GUS 2021).
  • 7 na 10 seniorów nie korzysta z internetu w ogóle. Uzyskane dane wskazują, że 71,2% respondentów 60+ nie korzysta z internetu, a 28,8% seniorów używa tego narzędzia, przy czym 7,6% jedynie incydentalnie. Zaledwie co piąta osoba 60+ (21,4% seniorów) korzysta z internetu i narzędzi jego obsługi systematycznie, zazwyczaj codziennie.

Osoby korzystające z sieci rzadziej od osób niekorzystających z internetu, określają swoją kondycję psychofizyczną jako gorszą niż przed pandemią.

  • 60,2% seniorów chce się zaszczepić przeciw COVID-19. Wśród osób do 70 roku życia chce się zaszczepić przeciw COVID-19 58,2% osób. Wśród osób po 70 roku życia odsetek ten jest wyższy i wynosi 61,4%, a w gronie osób 80+ wynosi 67,3%.

 

Rekomendacje zmian w zakresie polityk publicznych

Senior Hub. rekomenduje instytucjom administracji publicznej stopnia centralnego i regionalnego opracowanie i wdrożenie kompleksowej nowej polityki senioralnej, której efektem będą:

  1. Lepsza jakość i zasięg wsparcia publicznego osób pozostających w częściowej lub całkowitej izolacji społecznej. Szacuje się, że w Polsce jest ich nawet do 1 miliona. Konieczne jest doinwestowanie i usprawnienie działań odpowiednich służb społecznych w celu dotarcia do najbardziej wrażliwej grupy seniorów, wykonanie monitoringu ich funkcjonowania i udzielenie pomocy.
  2. Rozbudowa sieci instytucji wsparcia, aktywizacji, informacji dedykowanych osobom starszym oraz ich przygotowanie do pełnienia funkcji „interwencji kryzysowej”. Chodzi tu o Dzienne Domy Pobytu, Domy i Kluby „Senior+”, świetlice społeczne lub punkty informacji senioralnej, których jest zdecydowanie za mało. Środki rządowe powinny też wspomagać funkcjonowanie i rozwijanie innych form opieki dziennej oraz instytucji aktywizujących typu kluby, świetlice itp. Powinna zostać rozszerzona sfera usług świadczonych w domu.
  3. Zwiększenie finansowania służby zdrowia i poprawa dostępu seniorów do lekarzy internistów, lekarzy specjalistów – w tym zwłaszcza geriatrów, usług rehabilitacyjnych i leczniczych w ramach tzw. szybszej ścieżki. Następstwem słabego dostępu do służby zdrowia w trakcie COVID-19 są niepotrzebne śmierci seniorów liczone w tysiącach.
  4. Uwzględnienie zdrowia psychicznego seniorów w polityce publicznej. Osoby starsze często nie mają się do kogo zwrócić w obliczu kryzysu zdrowia psychicznego. W pandemii, kiedy przemieszczanie się jest trudniejsze, a część seniorów nie posługuje się biegle komputerem, o odpowiednią wiedzę i wsparcie jest jeszcze trudniej.
  5. Radykalne zwiększenie zakresu edukacji cyfrowej osób starszych w celu zapewnienia im możliwości realizowania wybranych potrzeb zdalnie. Z badań wynika, że kompetencje cyfrowe pozwalają ograniczyć negatywne efekty izolacji i zminimalizować osamotnienie. Internet nie zastępuje seniorom świata offline, ale pomaga funkcjonować w sytuacji odosobnienia.
  6. Zwiększenie środków na aktywizację społeczną osób starszych w ramach programów centralnych, zwłaszcza Aktywni+ w celu organizacji działań przywracających jak najwięcej osób do aktywności wspólnotowych, co bezpośrednio wpłynie na ich dobrostan.
  7. Zwiększenie priorytetu spraw osób starszych w politykach lokalnych. Musi nastąpić podniesienie zdolności samorządów do prowadzenia wobec lokalnych społeczności seniorów działań regularnych oraz kryzysowych. Warto popularyzować, twórczo rozwijać i aktualizować model wsparcia w środowisku, wypracowany w komisji ekspertów ds. osób starszych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich (RPO, 2016), a także podążać za wytycznymi WHO i rozszerzać w Polsce sieć miast i społeczności przyjaznych starzeniu się. Warto rozważyć, z poziomu centralnego, wsparcie finansowe dla samorządów (zwłaszcza tych mniejszych lub uboższych) chcących adaptować swoje instytucje do potrzeb starzejącej się społeczności. W każdej jednostce samorządu terytorialnego powinien znaleźć się, wyróżniony w strukturze lokalnej administracji, pracownik odpowiadający za sprawy seniorów lub specjalny pełnomocnik. Należy wspierać powstawanie Rad Seniorów, a najlepiej Rad ds. Seniorów, angażujących zarówno osoby z grupy wiekowej 60+, będące kompetentnymi rzecznikami swoich spraw, jak i specjalistów potrafiących diagnozować sytuacje i projektować oraz wdrażać rozwiązania.
  8. Działania na rzecz opiekunów osób starszych w celu zapewnienia im godnych warunków świadczenia opieki i zabezpieczenia na przyszłość. Należy wesprzeć te osoby finansowo, zapewnić im ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne, a po ewentualnej śmierci osoby zależnej umożliwić podjęcie legalnej pracy. Zarówno dla pracujących jak i niepracujących opiekunów konieczne jest rozwijanie wsparcia wytchnieniowego, informacyjnego, szkoleniowego i psychologicznego.
  9. Budowanie świadomości wyzwań starzenia i potrzeb osób starszych wśród młodszych pokoleń. Wykorzystać należy narzędzia edukacji i budowania empatii, pozwalające wytworzyć wśród dzieci, młodzieży i młodych dorosłych zrozumienie dla różnic wynikających z wieku (w tym również dysfunkcji), przygotować ich do elementarnego wsparcia osób starszych z kręgu rodziny i wspólnot sąsiedzkich, a także do własnej starości. Na wszystkich szczeblach nauczania należy wprowadzić lekcje o starości, upowszechnianie wolontariatu względem starszych, rozwijanie lokalnych projektów międzypokoleniowych.
  10. Prowadzenie przemian gospodarczych w duchu srebrnej ekonomii. Seniorzy to ogromna szansa dla rynku konsumenckiego oraz znaczący potencjał rynku pracy. Konieczne są działania instytucji państwa, biznesu i społeczeństwa obywatelskiego w celu zaspokajania potrzeb rosnącej populacji osób starszych, często i niesłusznie przez rynek deprecjonowanych, których już za kilka dekad będzie w Polsce 40%.

Zasygnalizowane powyżej zagadnienia w wersji rozbudowanej można znaleźć w raporcie „Jakość życia osób starszych w Polsce w pierwszym roku pandemii Covid-19”. Zawiera on szerokie omówienie problemu badawczego, rekomendacje dla instytucji publicznych, a także komentarze ekspertów oraz seniorów. Przedstawione rekomendacje warto wziąć pod uwagę przy kształtowaniu lokalnej polityki społecznej, a zwłaszcza działań w obszarze dotyczącym seniorów.

Raport jakości życia osób starszych w Polsce w pierwszym roku pandemii COVID -19 – kliknij

Grażyna Czajkowska

Podlaska Redakcja Seniora, Łomża

 

Źródło: raport „Jakość życia osób starszych w Polsce w pierwszym roku pandemii Covid-19”, Senior Hub. Instytut Polityki Senioralnej, kwiecień 2021