23 i 24 września Muzeum Podlaskie w Białymstoku zaprosiło osoby 60+  do  korzystania ze specjalnej oferty warsztatów, prelekcji i wystaw po obniżonych cenach lub całkowicie zwolnionych z opłat.

Na stronie internetowej Muzeum ukazał się szczegółowy program proponowany przez Ratusz,  Muzeum  Historyczne, Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego, Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy, Muzeum Ikon w  Supraślu, Muzeum w Tykocinie.

Wybrałam  lekcję muzealną dla dorosłych – „Kolor i gest” – 24.09.  przygotowaną przez Muzeum Ikon w Supraślu. Tematem  była „Symbolika koloru i mowa gestu na ikonach”. Dowiedziałam się wiele o znaczeniu kolorów i gestów.

Kolor w ikonie ma symboliczne znaczenie i jest nośnikiem treści do odczytania, np. kolor:

– złoty – wyobraża świętość Bożą, życie wieczne, wspaniałość Królestwa Bożego,

– czerwień – utożsamia życie, ludzką naturę Chrystusa, ale i męczeństwo,

-błękit – symbolizuje niebiosa, głębię, nieskończoność, jest to również barwa przypisana Matce Bożej,

– zieleń – symbol Ducha Świętego, zwiastun nowego życia, kolor proroków,

– purpura – wyraża godność królewską, to kolor występujący na szatach Chrystusa i Bogurodzicy,

– biel – znak czystości, świętości, prostoty i radości,

– brąz – odnoszony do wszystkiego co ziemskie i przemijające, symbolizuje pokorę i ubóstwo,

– czerń – śmierć, piekielna otchłań, ale również głębia wszechświata, wyrzeczenie się dóbr          doczesnych.

Gesty postaci świętych na ikonach są bardzo istotne. Przemyślany układ dłoni jest podstawowym sposobem przekazania treści, jak również  wyrażania emocji, np. gest:

– wskazania – widoczny w typie ikonograficznym Matki Bożej Hodegetrii „Wskazującej Drogę”, gdzie Bogarodzica dłonią wskazuje na Chrystusa, będącego drogą do zbawienia,

oranty – rozłożone i wzniesione ku niebu dłonie, na wysokości ramion, wyrażają modlitwę za kościół,

wstawiennictwa (błaganie) – wyraża się w pochylonej postawie z lekko wysuniętymi do przodu zgiętymi w łokciach rękoma. Gest ten jest wyrazem wstawienniczej modlitwy za ludem Bożym.

czułości – pokazuje pełną miłości postawę przytulonych do siebie Matki i Syna, co odpowiadać ma relacjom między Bogiem a człowiekiem. Gesty wyrażające czułość są charakterystyczne dla wizerunków Matki Bożej w typie Eleusy (Umilenije).

bólu i cierpienia – symbolizuje prawa dłoń przyłożona do policzka,

– szacunku – wyrażają dłonie skrzyżowane na piersi,

przyjęcia i zgody – charakteryzują pochylona głowa i prawa dłoń złożona na piersi, taki układ wyraża podporządkowanie się woli Bożej.

Jako Pantokrator Chrystus przedstawiony jest w pozycji stojącej lub siedzącej na tronie, z otwartym Pismem Świętym w  lewej dłoni i uniesioną prawą dłonią geście błogosławieństwa. Ułożenie palców nawiązuje do greckiego monogramu Chrystusa: IC XC.

Etapem kończącym pracę nad ikoną jest naniesienie uświęcającego ją napisu, który odsyła ukazany na niej wizerunek do jego archetypu. Na ikonach pochodzących z terenów  Rosji posługiwano się literami pochodzącymi zarówno z języka cerkiewnosłowiańskiego, jak również z greki. Inskrypcje  mogą mieć różną formę, od prostszych po bardziej ozdobne, najczęściej naniesione  są czarną lub czerwoną farbą.

Mandylion (z gr. chusta, całun) był wizerunkiem często wykonywanym przez mistrzów wywodzących się z pracowni wietkowskich. Ikona ukazuje oblicze Chrystusa na chuście. Twarz Zbawiciela widoczna jest na tle nimbu krzyżowego, w który wpisane są trzy greckie litery, odnoszące się do słów jakie usłyszał Mojżesz z krzewu gorejącego, gdy Bóg objawił mu swe imię: „Jestem, który Jestem”.  Inna nazwa wizerunku w tym typie ikonograficznym to obraz Zbawiciela  „Nie ręką ludzką uczyniony” –  czytamy w materiałach  przygotowanych  przez Muzeum.

Lekcja była bardzo pouczająca i ciekawa, ponieważ osoba  oprowadzająca po Muzeum, na przykładzie wskazywanych ikon omawiała znaczenie kolorów i gestów. Pokazywała na co należy zwrócić szczególną uwagę oglądając ikony, krzyże.

Na początku lekcji uczestnicy otrzymali test, który wypełniało się w trakcie zwiedzania Muzeum, odszukując poszczególne symbole i gesty na ikonach.

Była to bardzo cenna inicjatywa Muzeum Podlaskiego, ponieważ obecnie z większą świadomością i wiedzą będę oglądała ikony  zgromadzone również  w innych muzeach i cerkwiach.

 

Maria Beręsewicz
Podlaska Redakcja Seniora Białystok