72. Międzynarodowy Kongres Esperantystów – Chrześcijan w Białymstoku w 2023 roku.
W programie siedmiodniowego (6 -12. 08.2023 r.) Kongresu przewidziano dwa dni Białemustokowi – miastu urodzenia Ludwika Zamenhofa. W pozostałym czasie odwiedzono miejsca kultu i kultury wyznawców: prawosławia – Supraśl, islamu – Kruszyniany, judaizmu – Tykocin oraz obecnie katolickiego Sanktuarium Święta Woda.
W Białymstoku uczestnicy Kongresu zwiedzili wystawę obrazującą życie i pracę L. Zamenhofa w Centrum jego imienia, które wchodzi w skład Białostockiego Ośrodka Kultury. Instytucja powstała z inicjatywy prezesa Fundacji Zamenhofa, Białostockiego Towarzystwa Esperantystów przy wsparciu Prezydenta Miasta Białegostoku Tadeusza Truskolaskiego. Otwarta w 2009 r. z okazji 94. Światowego Kongresu Esperanto w Białymstoku. Tu znajduje się esperancka biblioteka – Filia Nr 14 Książnicy Podlaskiej z około czterema tysiącami książek i około dwustu nowymi i starymi tytułami gazet. Jest to instytucja tętniąca życiem. Odbywają się w niej imprezy organizowane przez esperantystów, promocje książek, prelekcje, wykłady, wernisaże, zajęcia dla dzieci i młodzieży.
Goście zwiedzili Białystok. Zauroczeni byli świecącym jak perła Pałacem Branickich i białym kościółkiem przy Farze, gdzie uczestniczyli w mszy świętej.
Chrześcijański Kongres nie mógł się odbyć bez informacji o stosunku L. Zamenhofa do religii. Prelekcję na ten temat wygłosił Jarosław Parzyszek*
Twórca języka międzynarodowego, nie tylko myślał o złamaniu różnic językowych, ale także o tworzeniu ponadreligijnego spoiwa ludzkości idei – hilelizmu**. Początkowo marzył o jednoczeniu narodu żydowskiego, głównie z diaspory rosyjskiej. Dlatego pierwszy tekst opublikował po rosyjsku w 1901 r. Po kilku latach skoncentrował się na esperantystach. Zmienił nazwę idei na homaranizm (inne tł. humanizm) – zbratanie ludzkości. Swoją myśl opisał w wydanej w esperanto książce pt.: Homaranizm. Uznał, że poglądy religijne powinny być neutralne. „Publicznie bądź humanistą, prywatnie możesz być żydem, katolikiem czy muzułmaninem. Nie narzucaj innym swoich poglądów religijnych, ani języka. Z przedstawicielami innych narodów używaj języka neutralnego”. W 1915 r. po wybuchu I wojny światowej Zamenhof opublikował list do dyplomatów „Po wielkiej wojnie”, w którym wezwał do neutralnych nazw krajów i prowincji i do zjednoczenia Europy. Nie dożył ani pokoju, ani realizacji wielkich marzeń. Zmarł 14.04.1917 roku.
O zamieszkujących w Białymstoku przez cztery wieki i mających wpływ na rozwój miasta ewangelikach (protestanci) i historii kościoła św. Jana (dzisiaj św. Wojciecha) opowiedział Jarosław Parzyszek.
W XVI w. na zaproszenie Jana Klemensa Branickiego do budowy pałacu i modernizacji miasta przybyli niemieccy projektanci, architekci, inżynierowie, rzemieślnicy itp. Byli to pierwsi protestanci- luteranie na tym terenie. III rozbiór Polski (1795 r.) i włączenie Białegostoku do Prus Wschodnich spowodowało przyjazd kolejnych 200 urzędników i ponad 1000 żołnierzy z rodzinami. W 1797 r. powstała szkoła i cmentarz protestancki przy ul. Młynowej. W latach 1798 – 1806 wydawano dwujęzyczną gazetę. Po klęsce Napoleona i Kongresie Wiedeńskim część cofających się żołnierzy osiedliła się w Białymstoku, które na ponad sto lat zostało włączone do Rosji. Dzięki przybyszom powstają warsztaty tkackie. Rozwija się miasto. Msze protestanckie odbywały się w przypałacowym teatrze Komedialnia. W 1825 r. car Aleksander I ofiarował Gminie Ewangelickiej teren przy ul. Warszawskiej. W latach 1908-1912 ze składek fabrykantów niemieckich zbudowano murowany kościół św. Jana. Proboszczem był Teodor Zirkwitz. Nabożeństwa odbywały się w języku niemieckim i polskim. Obok kościoła była szkoła i dom opieki. Parafia w 1938 r. liczyła 3800 wyznawców. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Białegostoku w 1939 r. parafia przestała istnieć. Po klęsce Niemiec, 19 sierpnia 1944 r., pełnomocnik PKWN*** major Leonard Borkiewicz i Wojewoda Białostocki dr Jerzy Sztachelski przekazali posesję wraz z kościołem katolickiemu księdzu Aleksandrowi Chodyce. Poświęcono kościół pod wezwaniem św. Wojciecha.
Wieczorem, w siedzibie Wyższego Seminarium Duchownego, odbył się konkurs dotyczący poruszanych tematów i Białegostoku.
Na zakończenie wystąpił Zespół Frey – Lech Band, który swoim wykonaniem jak zawsze poruszył serca słuchaczy. Zaprezentowano repertuar międzywojennego Białegostoku, czasu kiedy żydowska muzyka odgrywała ważną rolę w wielokulturowej Polsce.
Zespół działa od 13 lat. Wykonuje piosenki w kilku językach, m.in.: w esperanto, po polsku, ukraińsku, rosyjsku. Występuje na Festiwalu Zachor, w synagogach w Grodnie, Wrocławiu, Orli, Tykocinie, podczas Nocy Muzeów i co roku uświetnia Dni Zamenhofa w Białymstoku. Zespół tworzą: Katarzyna Breczko- śpiew, Joanna Gryko – skrzypce, Liliana Czyżewska- gitara i śpiew, Mateusz Januszczyk- trąbka, śpiew, Lech Mazurek- akordeon, śpiew, prowadzący Zespół.
Dzień uwieńczyła modlitwa dziękczynna za dobrze spędzony czas.
*Jarosław Parzyszek- białostoczanin, esperantysta od 1981 r., interesuje się historią dialogiem religii i kultur.
** Hilelizm od imienia żydowskiego myśliciela, interpretatora Tory – Hilel – z przełomu I w.n.e. Twórca „złotej reguły”- „Traktuj innych tak, jakbyś chciał być traktowany”. Podobnie Jezus Chrystus mówiąc: „Co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy (Mt 7, 12).
*** PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego – tymczasowy organ władzy, pełniący funkcję rządu na wyzwolonych spod okupacji niemieckiej ziemiach polskich, powołany 20 VII 1944 w Moskwie.
Stenia Romanowicz
Podlaska Redakcja Seniora Białystok
