Ogród leczy – hortiterapia 

Ojciec medycyny Hipokrates powiedział, że „lekarz leczy, a natura uzdrawia” i „przyroda jest lekarzem dla wszelkich chorób”.

Zatem już w starożytności poznano lecznicze działanie natury i ogrodów, jednak świadome włączenie ogrodnictwa do terapii różnych schorzeń u dorosłych i dzieci, wymagało nowego zdefiniowania ogrodnictwa. Współczesne ogrodnictwo określane jest jako nauka i sztuka dotyczące nie tylko klasycznej uprawy i zastosowania roślin kwiatowych, warzywnych i owocowych w ogrodach, ale również ich wpływu na rozwój emocjonalny i umysłowy człowieka, a także na poprawę jakości życia społeczeństw.

Człowiek może nieświadomie lub świadomie poddawać się pozytywnemu wpływowi natury, może aktywnie uczestniczyć w pracach ogrodniczych, ale też biernie obcować z przyrodą. 

Istnieją dowody na to, że kontakt z roślinami, naturalnym krajobrazem, a nawet kontakt z pustynią pozytywnie wpływają na zdrowie. U pacjentów przebywających w szpitalach, gdzie okna pokoju wychodziły na ogród następowało skrócenie czasu hospitalizacji oraz zmniejszenie zużycia lekarstw. Zieleń przy kompleksach mieszkaniowych, wewnątrz budynków, w mieszkaniach i pomieszczeniach biurowych także pozytywnie oddziałuje na zdrowie i życie człowieka, np. zmniejsza występowanie bólu głowy, zmęczenia, podrażnienia oczu albo wpływa na zmniejszenie nasilenia niektórych chorób. Tereny zieleni w miastach odgrywają ogromną rolę w polepszaniu samopoczucia osób niepełnosprawnych, chorych i starszych. Coraz więcej miejscowości decyduje się na przebudowę „zabetonowanych” placów i skwerów zastępując je terenami zielonymi. Pojawiają się łąki kwietne, ogrody terapeutyczne i sensoryczne a także ogrody społeczne. 

Wrodzona potrzeba kontaktu człowieka z przyrodą stała się podstawą założeń terapii ogrodniczej, czyli hortiterapii, której skuteczność potwierdzona jest w leczeniu wielu schorzeń u pacjentów w każdym wieku. 

Badania wykazały, że stosując ogrodolecznictwo, można osiągnąć korzyści w czterech obszarach:

• fizycznym, kiedy następuje poprawa kondycji fizycznej, wzrost wytrzymałości, usprawnienie motoryki;
• społecznym, kiedy następuje zwiększenie samodzielności, zaradności życiowej, nabywanie dobrych nawyków przydatnych w pracy a także budowanie relacji i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich;
• psychologicznym, kiedy następuje zmniejszenie podatności na stres i lęk, zwiększenie optymizmu, stymulacja zmysłów;
• poznawczym, kiedy następuje poprawa koncentracji, rozwija się umiejętność planowania, umiejętność rozwiązywania problemów, ćwiczenie pamięci.

Hortiterapię można prowadzić dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, niepełnosprawnością ruchową (nawet u osób całkowicie sparaliżowanych), chorobą psychiczną, chorobą Alzheimera, autyzmem, ADHD, demencją. Terapia zalecana jest także osobom z depresją, narażonym na stres, uzależnionym od alkoholu i narkotyków, wykluczonym społecznie, wypalonym zawodowo, będącym ofiarami przemocy i przestępstw, z trudnościami w uczeniu się i in.

We współczesnej hortiterapii wykorzystuje się nie tylko wszystkie elementy procesu produkcji roślin ogrodniczych, tj. nasiona, owoce, kwiaty, pędy, korzenie, cebule, ale także wszystkie rodzaje prac ogrodniczych, np. siew, sadzonkowanie, pielęgnowanie roślin, zbiór owoców oraz wszystkie możliwości artystycznego zastosowania roślin (np. florystyka).

Ogrodoterapię możemy podzielić na terapię czynną lub bierną: 

• bierna terapia ogrodnicza polega na przebywaniu w ogrodzie, spacerowaniu, obserwacji, dotykaniu roślin oraz wykorzystaniu ich do stymulacji wszystkich  pięciu zmysłów, takie jak: dotyk, wzrok, słuch, zapach i smak. 
• czynna terapia ogrodnicza polega na prowadzeniu i uczestnictwie w różnych zajęciach w ogrodzie takich jak: przygotowanie podłoża, siew nasion, sadzenie roślin i cebul, pielenie chwastów, podlewanie, zbieranie kwiatów, owoców i warzyw, grabienie liści, dbanie o narzędzia ogrodnicze.

PIĘĆ ZMYSŁÓW W OGRODZIE 

Zmysł dotyku 

Dostarczanie odpowiednich bodźców dotykowych zapewnia poczucie bezpieczeństwa, działa relaksująco, uspokajająco i leczniczo, wpływa na rozwój zdolności manualnych. Stymulacja dotykowa odbywa się poprzez odpowiednio dobraną roślinność o zróżnicowanej fakturze liści, kwiatów, owoców, kory drzew, nawierzchni, użytych materiałów, czy z zastosowaniem wody. Stymulacje dotykowe stanowią bardzo ważny element terapii osób nadwrażliwych lub podwrażliwych dotykowo, a także osób z dysfunkcjami wzroku. 

Zmysł powonienia 

Ważną rolę odgrywają tu rośliny wydzielające olejki eteryczne czyli kwiaty, zioła, owoce, nasiona, a nawet liście, kora, korzenie i kłącza. Zapach może być przyjemny, obojętny lub przykry, często określany jest również jako: lekki, ciężki, intensywny, ulotny czy długotrwały. Rodzaje zapachów wśród roślin to np. kwiatowy, owocowy, ziołowy, miodowy, czy żywiczny. Niektóre zapachy mogą wyciszać i uspakajać,  inne z kolei pobudzają i dodają energii.

Zmysł smaku

W terapii wykorzystuje się owoce i warzywa, a także jadalne kwiaty. Dzięki nim uczestnicy terapii poznają różne smaki od słodkiego po kwaśne i cierpkie i uczą się je odróżniać. 

Zmysł słuchu

Odgłosy przyrody są intensywne i korzystnie wpływają na nasze odczucia. W ogrodach wykorzystuje się przede wszystkim naturalne elementy środowiska, takie jak: szum wiatru, śpiew ptaków, spadające liście, chrupanie i trzeszczenie pod nogami, ale także specjalnie zaprojektowane źródła dźwięku, np. dzwonki, strumyk. 

Zmysł wzroku 

Kolory mają znaczący wpływ na emocje oraz samopoczucie. Nie od dziś wiadomo, że zieleń uspakaja, z kolei intensywne barwy oraz mocne kontrasty kolorystyczne są najlepiej zauważalne przez osoby słabowidzące. Rośliny powinny być sadzone w dużych barwnych grupach i odznaczać się na tle zielonych liści i trawników. Stymulacja wzrokowa zachodzi także poprzez dostrzeganie różnej wysokości i pokroju roślin, kształtu liści oraz kwiatów. 

Czyste powietrze, cisza i błogi spokój jaki daje kontakt z przyrodą są nam coraz bardziej obce. Żyjemy często w wielkich, zurbanizowanych, zanieczyszczonych, naładowanych ogromnym polem magnetycznym miastach. Zamknięci w betonowych budynkach, uzależnieni od nowoczesnych technologii, poruszamy się autem, korzystamy z wind, prowadzimy siedzący tryb życia i nie zdajemy sobie sprawy, że coraz częściej chorujemy, nie tylko fizycznie ale i psychicznie, popadamy w depresje i załamania nerwowe. Możemy sobie pomóc, zadbajmy o dostęp do zieleni. Zieleń daje życie. Wprowadzajmy zmiany, które zbliżą nas do tego co naturalne, skuteczne i przyjazne.

Grażyna Czajkowska
Podlaska Redakcja Seniora, Łomża