Syberia na ogół kojarzy się z dziewiczo rozległym, wschodnim regionem Rosji. Dla wielu jednak mieszkańców województwa podlaskiego, teren ten utożsamia się z Sybirem. W latach 1940 – 1956 co piąty mieszkaniec Białegostoku i Podlasia został wywieziony na Syberię, bądź do Kazachstanu.
Aby uczcić pamięć zesłańców, w naszym mieście zostało utworzone Muzeum Pamięci Sybiru. Od stycznia 2017 roku Muzeum Pamięci Sybiru jest samodzielną instytucją. Wcześniej jego działalność była włączona do Muzeum Wojska.
Pierwsza wywózka Polaków na Syberię i do Kazachstanu miała miejsce 10 lutego 1940 roku. Najwięcej wtedy wywieziono osadników z ziem kresowych i leśników, żeby wycinali drzewa w tajdze na budowę prowizorycznych chałup. Kolejne wywózki to kwiecień i czerwiec 1940 rok oraz kwiecień, maj i czerwiec 1941. W 1952 roku wywieziono w głąb Rosji ludzi mieszkających na ziemiach, które już nie należały wtedy do Polski, z rejonu Grodna. Wywózki te były bardzo dramatyczne dla nich, bo niektórzy mieli wcześniej możliwość powrotu do domu z wojskiem generała Andersa. Tragedia zsyłki dotknęła te rodziny po raz drugi.
Szacuje się, że około jednego miliona ludności wywieziono w tamtym okresie na Syberię i do Kazachstanu. Jedna trzecia z nich nigdy nie wróciła do domu. Zmarli na nieludzkiej ziemi z głodu, z zimna, na skutek ciężkich chorób.
Utworzenie Muzeum Pamięci Sybiru jest hołdem oddanym wszystkim ludziom wywiezionym i pomordowanym przez zbrodniczy system komunistyczny. Swojej działalności nie ogranicza tylko do Polski. Jest także instytucją europejską prowadzącą badania naukowe dotyczące tematyki syberyjskiej. Obecnie zbierane są relacje, wspomnienia Sybiraków i nagrywane są w formie audio i video. Zbiór tych wspomnień jest już pokaźny, bo liczy trzysta relacji. Gromadzone są także pamiątki z okresu wywózki. Są jednak nieliczne, bo po powrocie tych ludzi do domu musiały być zniszczone. Ówczesne władze pilnowały, żeby temat związany ze zsyłką na Sybir uległ całkowitemu zapomnieniu. Pamiątki z tego tragicznego okresu były także niszczone przez Sybiraków, bo przypominały im katorgę. Ze względów higienicznych ubrania były też palone, żeby nie przenosić pluskiew. .
Muzeum współpracuje ze Związkiem Sybiraków, który powstał w 1928 roku. Jego działalność była z wiadomych względów zawieszona. Związek reaktywowano w 1999 roku.
Istnieją także Koła Sybiraków. W każdą rocznicę wywózek na Syberię organizowane są uroczystości. Można oglądać wystawy i filmy o tematyce syberyjskiej. Od 2000 roku organizowane są w Białymstoku Międzynarodowe Marsze Pamięci Zesłańców Sybiru. Co roku obserwuje się rosnącą ilość uczestników Marszu. W 2017 roku brało w nim udział dwanaście tysięcy ludzi z kraju i z zagranicy. Przyjeżdża Polonia z Białorusi, Ukrainy, Litwy, Łotwy, Estonii oraz osoby z Anglii, Australii, Nowej Zelandii i USA. Są to przeważnie potomkowie byłych zesłańców.
Kolejny Marsz odbędzie się w dniu 7 września 2018 roku. Trasa zawsze jest taka sama. Zaczyna się od Pomnika Katyńskiego przy ulicy Podleśnej, następnie przebiega ulicą Świętojańską, Branickiego, Piastowską i Sybiraków. Przy Pomniku Grobie Nieznanego Sybiraka odbywają się oficjalne uroczystości, przemówienia gości z Kancelarii Prezydenta Polski, Premiera, parlamentarzystów. Z asystą wojska, harcerzy, uczniów, mieszkańców i gości odbywa się Apel Poległych, składane są wieńce. W kościele Ducha Świętego odprawiana jest msza święta za tych, którzy pozostali na Syberii. W przeddzień Marszu organizowane są koncerty, wystawy.
17 września został ustalony Ogólnopolskim Dniem Sybiraka. Data ta jest związana z napaścią Sowietów na Polskę. W tym roku 17 września planowany jest Peleton Rowerowy, który zacznie się przy Pałacu Branickich i przebiegać będzie trasą związaną z miejscami pamięci zesłańców.
W Białymstoku działa aktywnie Wspólnota Wnuków Sybiraków. Celem tej organizacji jest upamiętnienie tragicznych losów ich dziadków.
W szkołach odbywają się specjalne lekcje, podczas których przekazywana jest żywa historia naszego narodu, który przeżył tragedię II Wojny Światowej i wywózkę w głąb Rosji. Sybir nazywany jest Golgotą Wschodu.
8 lutego i 15 marca 2018 roku można będzie bezpłatnie obejrzeć filmy związane tematycznie z działalnością Muzeum. Wstęp jest bezpłatny. Projekcja filmów odbędzie się w Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnym Archidiecezji Białostockiej przy ulicy Kościelnej 1A.
Dziękuję Paniom Annie Nowackiej i Annie Kietlińskiej za umożliwienie zwiedzenia wystawy i przekazanie cennych informacji.
Teresa Rafałowska
Podlaska Redakcja Seniora Białystok