Czy wyobrażacie sobie święta Wielkiej Nocy bez kolorowych pisanek oraz jajek na świątecznym stole pod najróżniejszymi postaciami? Prawda, że nie! To, obok baranka, zajączka, palmy czy bazi najważniejszy atrybut tych wiosennych świąt. Tak wrosły w naszą wielkanocną tradycję, że nie zawsze zastanawiamy się nad ich symbolicznym znaczeniem. 

 

pisanki – fot.pixabay.com

Trochę historii

Jajo to uniwersalny symbol odradzającego się życia występujący w wielu kulturach. W religii chrześcijańskiej oznacza nadzieję wynikającą z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. Łacińskie powiedzenie ab ovo, czyli „od jajka”, w potocznym użyciu znaczy: „od początku”. W czasie wielkanocnego śniadania jajko pełni rolę podobną do wigilijnego opłatka – jest przekaźnikiem naszych wzajemnych życzeń. To także symbol budzącej się do życia przyrody.
Św. Augustyn porównywał do jajka nadzieję chrześcijańską. Pisał: „Tak jak nadzieja nie jest jeszcze rzeczywistością, tak jajo nie jest jeszcze kurczęciem. Jest jajo, a nie ma jeszcze pisklęcia, trzeba na nie cierpliwie czekać… Okryte jest skorupą, musi zostać ogrzane, aby ożyło”.

Zwyczaj ich dekorowania znany był już w starożytności. Najstarsze przykłady liczą ponad 5000 lat. Są to pisanki z Asyrii, nieco późniejsze pochodzą z Egiptu, Persji, Rzymu i Chin. W starożytnym Egipcie motywem zdobniczym jajek były skarabeusze z dwiema postaciami ludzkimi. W Kairze na jajkach uwieczniano wizerunki sławnych mężów. W Sudanie zamieszczane były cytaty z Koranu. Skorupki chińskich pisanek pokryte były misternymi miniaturami przedstawiającymi kwiaty wiśni, chryzantem, ptaków. Australijscy Aborygeni rzeźbili jaja strusie, traktując je jako świętość.

Na ziemiach polskich najstarsze pisanki, pochodzące z końca X wieku, odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozostałości grodu słowiańskiego.

Dawniej jajka można było malować jedynie na czerwono. Wiązało się to z legendą o Marii Magdalenie, która po zmartwychwstaniu Chrystusa wróciła do domu, gdzie znalazła czerwone jaja. Według opowieści były to jaja, które Maria zostawiła w grobie Chrystusa, a na czerwono zabarwiły się od jego krwi. Inna jeszcze wersja legendy mówi o tym, że Maria błagała strażników o uwolnienie Chrystusa, oferując w zamian jaja. Być może stąd zwyczaj obdarowywania się, także w Polsce, jajkami na Wielkanoc. Kropki, jakimi ozdabia się pisanki, mają symbolizować łzy Marii.

Jajo jest także bohaterem wielu mitów kosmogonicznych. W wyobrażeniach wielu ludów pierwotnych wszechświat był monstrualnym jajem, które uformował wszechmocny i niewidzialny Bóg. Z jaja powstała Ziemia, ze skorupy Niebo.

Magiczne moce jaj

W dawnych ludowych wierzeniach przypisywano jajkom magiczne właściwości, dlatego były głównym elementem różnych obrzędów i zwyczajów wiosennych.

Wierzono, że mają moc przeciwdziałania złu. Barwione i zdobione jajka miały zapewnić zdrowie, urodzaj i wszelką pomyślność- nie tylko ludziom, ale i zwierzętom gospodarczym.
I tak:

  • aby zapewnić bezpieczne schronienie i dobrobyt, kładziono je pod fundamenty nowego domu oraz w każdy narożnik ,
  • w zamieszkałych chatach zawieszano skorupy u powały, aby odgonić złe duchy,
  • jajka wielkanocne zakopywano w bruzdy ziemi, skorupki rozrzucano w sadach i ogrodach, by zapewnić sobie dobre zbiory,
  • posmarowanie pługu jajem na wiosnę zapewnić miało obfite plony latem,
  • zwyczaje ludowe nakazywały np. położenie jajka na progu stajni, gdy po raz pierwszy wyprowadzano bydło w pole. Jajko oddawano później komuś biednemu z prośbą o modlitwę, by bydło dobrze się chowało, a krowy dawały dużo mleka,
  • toczone po ciele chorego człowieka lub zwierzęcia jajko miało wyssać przyczyny schorzenia,
  • wodę, w której gotowano jajka, używano w wiejskiej kosmetyce, panny myły się w niej, bo miała dopomóc w zachowaniu urody i zdrowia,
  • w lany poniedziałek panna mogła wykupić się przed oblaniem wodą, dając kawalerom pisankę. Jeśli natomiast kawaler dał wybrance pięknie ozdobione jajo, to oznaczało, że ma wobec niej poważne zamiary,
  • jajo stosowano również w ludowej medycynie. Wierzono, że można przenieść chorobę na jajko, jeśli chory przez odpowiednio długi czas będzie trzymał jajko w dłoni i uważnie się w nie wpatrywał. Następnie należało wynieść jajo z domu i obejścia, najlepiej na rozstajne drogi, i tam je porzucić. Nigdy więc nie podnoszono jajek znalezionych w polu lub na drodze, aby nie przynieść choroby do domu,
  • kiedyś do koszyczka wielkanocnego wkładano jajka zniesione przez kury w Wielki Czwartek, bo spożycie takich jaj po święceniu zapewniało zdrowie na cały rok.

Jajka ofiarowano również zmarłym. Z wierzeń przedchrześcijańskich wywodził się zwyczaj składania jajek do grobów lub na nich. 

Inne ciekawostki

jajo Fabergé – Aleksander III na koniu- fot. Stan Shebs – commons.wikimedia.org
  • jajo to największa pojedyncza komórka zwierzęca. I można ją zobaczyć gołym okiem,
  • w 837 roku synod w Akwizgranie uznał jajko za danie mięsne, czyli zakazane w poście,
  • jedno z afrykańskich plemion zabrania dzieciom jeść jajka, żeby „nie wyrosły na złodziei”,
  • w Chile żyją gatunek kur, które znoszą jaja w kolorze turkusowym,
  • skorupka jajka może zawierać kilkanaście tysięcy porów, czyli nie jest całkowicie szczelna, dlatego jajka trzymane w lodówce wchłaniają zapachy,
  • najdroższymi jajkami są jaja Faberge, wykonane dla rodziny cara Aleksandra III Romanowa – ze złota, bogato zdobione kamieniami szlachetnymi. 

Z bogatej symboliki jajka wybrałam tylko niektóre elementy. W czasie śniadania Wielkiej Niedzieli, pamiętajmy, że jajka wielkanocne, oprócz chrześcijańskiego symbolu Zmartwychwstania Jezusa, niosą nam nadzieję na przyszłość, szansę na nowy początek i wiosenne odrodzenie. W tym roku może mieć to szczególne znaczenie. 

Wesołych i spokojnych świąt.

Źródło: Jajko w kulturze – wikipedia.pl
Artykuł ukazał się gazetce Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Białymstoku „Wiecznie Młodzi”,

 

Bożenna Krzesak-Mucha
Podlaska Redakcja Seniora