Białostocki architekt Michał Bałasz obchodzi w 2024 roku setne urodziny. Klub Turystyczny PTTK Senior zwiedza cerkwie i kościoły przez niego zaprojektowane. Pierwszy obiekt to była Cerkiew pw. św. Sofii Mądrości Bożej Hagia Sophia w Białymstoku.
Michał Bałasz
Jest nestorem podlaskiej architektury. Urodził się w Wilnie 22 stycznia 1924 r. W tym miesiącu przypadają jego setne urodziny. Dzięki dobrej kondycji jest nadal czynnym architektem.
„Uważam się za obywatela Wielkiego Księstwa Litewskiego, w którym mieszały się różne kultury i tradycje. W Wilnie, skąd pochodzę, zawsze obok siebie mieszkali: katolicy, prawosławni, Żydzi i Tatarzy.l było skąd czerpać wzorce” – opowiadał na jednym ze spotkań w Galerii Sleńdzińskich.
Wychował się w wierze prawosławnej, dlatego początkowo projektował tylko cerkwie. Z czasem zaczął również kreślić plany kościołów oraz innych obiektów. Lista jego realizacji jest imponująca, można je znaleźć nie tylko na Podlasiu, ale również w innych częściach Polski, a także za granicą.
Jego dziełem w Białymstoku są, między innymi, Kościół Wszystkich Świętych, Cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, Kościół pw. św. Karola Boromeusza, Kościół Zmartwychwstania Pańskiego, a także dzielnica mieszkaniowa w Dojlidach Fabrycznych.
Cerkiew pw. św. Sofii Mądrości Bożej Hagia Sophia
Pomysł wzniesienia w Białymstoku cerkwi Hagia Sophia zrodził się w 1986 roku w samolocie. Wizytę u patriarchy konstantynopolitańskiego Dymitriosa I złożyli wówczas ówczesny zwierzchnik Cerkwi Prawosławnej w Polsce metropolita Bazyli, arcybiskup diecezji białostocko-gdańskiej Sawa oraz o. Aleksander Chilimoniuk, proboszcz parafii Wszystkich Świętych w Białymstoku.
Goście odwiedzili słynną konstantynopolitańską Hagia Sophię, lecz nie mogli się w niej modlić. Zabraniało im tego tureckie prawo. Wiedzieli też, że nie można zanosić modlitw w trzech innych sławnych świątyniach Hagia Sophia w Kijowie, Połocku i Nowogrodzie Wielkim, które znajdowały się na terenie byłego Związku Radzieckiego. Marzyli o zbudowaniu takiej świątyni w Białymstoku.
Cerkwie Hagia Sophia, po polsku Bożej Mądrości, należały do najokazalszych, najpiękniejszych i najbardziej znaczących. Fundowali je cesarze i książęta w Konstantynopolu, Sofii, Ochrydzie, Kijowie, Połocku, Nowogrodzie Wielkim, Salonikach. W późniejszym okresie powstały również w Waszyngtonie, Los Angeles, Londynie, Bazylei (Szwajcaria), Harbinie (Chiny).
Kamień węgielny pod budowę nowej cerkwi w Białymstoku położono 20.11.1987 r. Poświęcił go przybyły na tę uroczystość patriarcha Konstantynopola Dymitros I. Pierwszą liturgię świętą odprawiono 21.09.1994 roku we wnętrzu budującej się świątyni, zaś wyświęcenia Hagia Sophia dokonał 15.10.1998 roku nowy patriarcha Konstantynopola Bartłomiej I. Inspiracją przy projektowaniu białostockiej cerkwi była konstantynopolitańska świątynia wybudowana za czasów Justyniana Wielkiego w VI wieku.
Cerkiew na osiedlu Wygoda może pomieścić 1500 osób. Nie jest jednak pomniejszoną repliką bizantyjskiej świątyni. Według autora projektu białostockiej świątyni, architekta Michała Bałasza, kopie zazwyczaj wyglądają źle, gdyż nie uwzględniają kontekstu historycznego ani krajobrazowego. Dlatego zaprojektował on pięciokopułową świątynię z wyraźnie dominującą centralną kopułą o rozpiętości 16 metrów. Do niej na osi wschód-zachód przylegają „ćwiartki kuli”, jedna nad częścią ołtarzową, natomiast druga nad balkonem dla chóru.
Michał Bałasz zastosował bardzo interesujący architektoniczny zabieg, służący dobrej akustyce. W absydzie zachodniej umieścił kontrabsydę, czyli formę o przeciwstawnym kierunku łuku. Gwarantuje ona odpowiednie rozbicie ogniska fali głosowej i zapobiega powstawaniu zjawiska pogłosu, dudnienia lub echa. Zabieg sprawdził się w praktyce, a wnętrze cerkwi okazało się bardzo dobre również do nagrywania utworów muzyki cerkiewnej.
Wewnątrz jak i na zewnątrz białostockiej świątyni zastosowano liczne detale: pilastry, łuki, półkoliste okna, wydatne gzymsy i zwieńczenia, narożne wieże, a zwłaszcza mocno zaznaczone centralne wejście do cerkwi w postaci kolistego łuku.
W tym białostocki projekt odbiega od bizantyjskiego pierwowzoru, gdzie elewacje zewnętrzne pozostały surowe, pozbawione dekoracji, co jest cechą bizantyjskiej architektury. Wszystkie kopuły świątyni są zwieńczone dużymi krzyżami greckimi.
Polichromia
Wnętrze cerkwi pokryte jest malowidłami, zgodnie z programem powstałym w czasach bizantyjskich po okresie ikonoklazmu. Uwzględnia on zasadę hierarchii – od tematów objawiających podstawowe prawdy wiary, ponadczasowe, ku historycznym.
W części centralnej kopuły znajduje się polichromia o rozpiętości około 5 metrów, ukazująca Chrystusa Pantokratora, władcy świata w otoczeniu aniołów.
W absydzie nad ołtarzem, zgodnie z kanonem, dominuje wizerunek Bogarodzicy Modlącej się. Matka Boża jest pomostem, łączącym Niebo z Ziemią, ludzi z Bogiem.
Niżej, w części ołtarzowej, przedstawiona jest Eucharystia Apostołów. Najniżej znajduje się rząd Ojców Cerkwi.
Polichromia ikonograficzna w cerkwi Mądrości Bożej w Białymstoku to dzieło profesora Konstantinosa Ksenopulosa, Greka z Katerini. Sztuki ikonopisania uczył się w szkole ikonograficznej na Świętej Górze Athos w czasach, gdy pozostawała ona jedyną taką szkołą na świecie.
Po wnętrzu cerkwi oprowadzał nas jej proboszcz, ks. mitrat mgr Anatol Konach, który zaprasza w swoje progi wszystkich, chcących zwiedzić tą piękną białostocką świątynię.
Źródło: Parafia pw. św. Sofii Mądrości Bożej Haga Sofia
link: http://www.hagiasophia.cerkiew.pl/historia-2
Zdjęcia: Maria Beręsewicz
Aby obejrzeć galerię zdjęć kliknij w poniższe zdjęcie:
Maria Beręsewicz
Redakcja Podlaskiego Seniora Białystok
